gujarati filmo ni gaikal part 2

http://www.gujaratifilm.co.in/

ગુજરાતી ફિલ્મોની ગઈકાલ – (ભાગ – ૨)

          

         “માનવીની આંખ કરતા કેમેરાનો લેન્સ તદ્દન જુદી રીતે દ્રશ્ય જુએ છે. એટલું જ નહિ, માણસની આંખ જેટલી ઝડપથી એ ફોકસ (focus) બદલી શકતો નથી. દ્રષ્ટિકોણ (Angle) પકડતો નથી. તેમજ બદલાતી કે જુદા પ્રકારની પ્રકાશની સ્થિતિને અનુકુળ થઇ શકતો નથી. દ્રશ્ય ઝડપતી વખતે આ બધી પરિસ્થિતિઓને ખ્યાલમાં રાખી કેમેરાનો ઉચિત લેન્સ ગોઠવી અકુદરતી ન લાગે એ રીતે ફિલ્મકાર વાસ્તવિકતા પકડતો હોય છે. ટૂંકમાં તસ્વીર દ્વારા ઝીલાતી વાસ્તવિકતા માનવીની આંખ દ્વારા સમજાતી વાસ્તવિકતા કરતા નિરાળી છે.” ફિલ્મમાં સીનેમેટોગ્રાફીની વાત કરીએ તો ધૂપ છાંવ વધારે જોવા મળે છે. છાણથી લીપેલી ઘરની દીવાલો, ગામડાની શેરીઓ, ચા નાસ્તા માટેની ગામડાની હોટેલ, વાસ્તવિક લગતી ખેતરની ધૂળમાં થતો ઝગડો અને પાણી ભરતી પનીહારીઓને સરસ રીતે કચકડે કંડારવામાં આવી છે. એક ગીતમાં પ્રભાસ પાટણ, દ્વારકા, સોમનાથ, અંબાજી, ડાકોર જેવા જુદાજુદા દ્રશ્યો ઉમેરવાથી વિવિધતા જોવા મળે છે અને તેના માટે થયેલી મહેનત દેખાઈ આવે છે.

          સ્વ. પન્નાલાલ પટેલની વાર્તા ‘કંકુ’ પરથી બનેલી ગુજરાતી ફિલ્મ ‘કંકુ’ માં મલકચંદ નામના વાણીયાથી ગર્ભવતી બનેલી વિધવાની વાત છે. તે નહિ, પરણવાનો નિર્ણય કરે છે અને પોતાના દીકરાને હિંમતપૂર્વક સંઘર્ષ વેઠીને મોટો કરે છે. સામાજિક સંજોગોમાં ફસાતી અને આત્મગૌરવ સાચવવા મથતી ભારતની નારીનું અહીં ખૂબ સંવેદનશીલ ચિત્રણ થયું છે. સામાન્ય રીતિ રીવાજો અને બંધન સામે લડતી વિધવા સ્ત્રી એક બહુ મોટી પ્રેરણા પૂરી પાડે છે. સંજોગો સામે ટકતા અને લડતા શીખવે છે. આ ફિલ્મને શિકાગો આંતરરાષ્ટ્રીય મહોત્સવમાં પુરસ્કાર આપવામાં આવ્યો હતો. પ્રત્યેક ફિલ્મની નવી વાર્તા, માવજત અને કર્ણપ્રિય સંગીતથી ગુજરાતી સિનેમાને નવી ઓળખ મળી. સાહિત્યકૃતિ અને દંતકથાઓ પર આધારિત ફિલ્મો ભવની ભવાઈ, જન્મટીપ, ભાદર તારા વહેતા પાણી, રાજા ભરથરી, હરિશ્ચંદ્ર, અમર પ્રેમી શેણી વિજાણંદ, શેતલના કાંઠે, હોથલ પદમણી, કાશીનો દીકરો, લાખો ફુલાણી, મેરૂ મૂળાદે, કુળવધુ, દાદા હો દીકરી વગેરે જેવી અનેક ફિલ્મોએ લોકોને આકર્ષિત કર્યા અને સફળતા પ્રાપ્ત કરી.

          “ભવની ભવાઈ” વાર્તા ખૂબ સુંદર છે. અસ્પૃશ્યતાના વિષયને રજૂ કરતી આ ફિલ્મમાં ચક્રસેન રાજાને સંતાન ન હોવાના કારણે ગોરમહારાજના કહેવાથી નીચા વરણને એક વાવ ખોદવાનું કહેવામાં આવે છે અને આ નીચા વરણના એક ઘરમાં પોતાનો સગો દીકરો હોય તે રાજાને ખબર નથી હોતી, રાજાની બે રાણીઓમાંથી એક ઈર્ષાળુ રાણીના કારણે આ રાજકુંવરને જન્મતાવેત રાજાની જાણ બહાર મારી નાખવાનો હુકમ થતા, સૈનિકો તેને મારવા માટે લઇ જાય છે અને કુમળા બાળકને જોઈ મારવાને બદલે તેને પાણીમાં વહેવડાવી દેવામાં આવે છે. આ રાજકુંવર માલા ઢેઢના હાથમાં આવે છે અને પતિ પત્ની બંને તેને ઉછેરીને મોટો કરે છે. આ રાજકુંવર એટલે જીવો. હવે જયારે રાજના બ્રાહ્મણ સાથેના ઝઘડામાં પેલા બે સૈનિકો જીવાને પકડે છે અને ઝપાઝપીમાં પગમાનું લાખુ આ સૈનિકો ઓળખી જતા સાબિત થાય છે કે આ ચક્રસેન મહારાજનો પુત્ર છે. આ જાણ રાજાના નજીકના માણસ ભગલાને કરવા જતા રાણીના માણસો પણ તે વાત જાણી જાય છે અને રાણી ફરી અધૂરું કામ પૂરું કરવા એક નવું કારસ્તાન રચે છે. રાજગોરના મુખેથી રાજાને એ વાત કહેવડાવે છે કે વાંઝીયામેણું ટાળવા વાવમાં પાણી આવવું જોઈએ. તે માટે બત્રીસ લક્ષણા યુવાનનો ભોગ આપવો પડશે અને એ યુવાન જીવો છે. જેના માટે રાજા હુકમ ફરમાવે છે અને ફિલ્મના અંત સાથે જીવાની બલી ચઢાવવામાં આવે છે. મુર્ખ રાજા દ્વારા પ્રજા પર થતી જોહુકમી, નીચા વરણની તકલીફો અને અંધશ્રદ્ધામાં વિંટળાયેલી આ વાર્તા ઘણું બધું કહી જાય છે. ફિલ્મમાં ઉજમ (સ્મિતા પાટીલ) જીવાને પ્રેમ કરે છે અને જીવો (મોહન ગોખલે) પણ ઉજમને પ્રેમ કરે છે. જયારે રાજાનો આદેશ આવે છે ત્યારે ઉજમ હિંમતપૂર્વક જીવાને સમજાવે છે અને પોતાની કોમના ભલા માટેની શરતો રાજા સમક્ષ મુકવા જણાવે છે. આમ એક રાહબરની જેમ તે સતત જીવાની પડખે ઉભી રહે છે. ફિલ્મનો અંત ખૂબ જ કરુણ દર્શાવવામાં આવ્યો છે. આ ફિલ્મની મૂળ વાર્તામાં એક પાત્ર દ્વારા તેના પૌત્રને આ વાર્તા સંભળાવતો બતાવવામાં આવે છે. જે અછૂત હોવાના કારણે ઘણી તકલીફો ભોગવતો દર્શાવવામાં આવે છે.

          “ભારતમાં દલિતોની સમસ્યાઓ અને પરંપરાગત રૂઢિઓને ઉજાગર કરતી આ ફિલ્મ ‘અછુતોનો વંશ’ નામના ભવાઈ વેશમાંથી સીનેકૃતિમાં ઢળાઈ છે. અછુતો અને સંવર્ણો વચ્ચેની સંઘર્ષ કથામાં રાજકીય વ્યંગ રાખીને સામાજિક રૂઢિઓ પર પ્રશ્ન કરાય છે.” ફિલ્મના અંતે કેતન મહેતા આ સંદર્ભમાં અમુક આંકડા દર્શાવે છે તે આઘાતજનક છે. જેમાં નીચલા વરણને અન્યાય થયો હોય તેવું બતાવવામાં આવે છે અને તેમના પર થયેલા હુમલાની સંખ્યા દર્શાવવામાં આવે છે.

          રાજાના પાત્રમાં નસીરુદ્દીન શાહનો અભિનય સરસ છે. દ્વિઅર્થી સંવાદના બદલે અભિનયથી રાજાનું આ પાત્ર પેટ પકડીને હસાવે છે. રાજાની ચાલ, તેના નિર્ણયો, યુદ્ધનીતિ, પ્રજા પર અત્યાચાર વગેરે બાબતોથી અલગ જ વાતાવરણ તૈયાર થાય છે. દુબળો પાતળો લાગતો જીવો નિસ્વાર્થ ભાવે પોતાના જીવના જોખમે રાજાની સામે પોતાના સમાજના લોકો માટે સારૂ કરવાની તૈયારી બતાવે છે અને તેને મરવાની બીક પણ છે. આ બંને ભાવ અભિનેતા મોહન ગોખલે ખૂબ સારી રીતે પડદા પર નિભાવી જાણે છે. જાજરમાન અભિનેત્રી સ્મિતા પાટીલનો અભિનય ખૂબ સરસ છે. ફિલ્મમાં દરેક પાત્ર બંધબેસતું છે. ભલે એ જીવલાનો બાપ માલો (ઓમપુરી) હોય કે રાજાના બંને સૈનિકો, નકારાત્મક પાત્રમાં રાણી, રાજાનો સિપાહી, નગરશેઠ કે બ્રાહ્મણ હોય. રજવાડા અને નીચા વરણને અનુકુળ ભાષા અને સંવાદો સારી રીતે જુદા પડતા સાંભળવા મળે છે. નિર્માતા અને દિગ્દર્શક કેતન મહેતાએ આ ફિલ્મની વાર્તા મુજબ કેમેરાને ચોક્કસ જગ્યાએ હલનચલન આપ્યું છે. તેમના મનમાં રહેલા એન્ગલ પડદા ઉપર જોતા સરસ લાગે છે અને એક અસરકારક વાતાવરણ ઉભું કરવા સક્ષમ રહ્યા છે.

          નોંધ

          ઘણી ફિલ્મોની માહિતી એકથી થઈને આપણી સમક્ષ તે ફિલ્મો વિષે હું ઘણા સમયથી લખી રહ્યો છું. જેથી ગુજરાતી ફિલ્મો વિષે આપનું જ્ઞાન વધે અને લોકોને પણ ખ્યાલ આવે કે જૂની ફિલ્મો પણ એટલી જ મનોરંજક હતી જેટલી આજે છે. જેમ આજની ફિલ્મોમાં બોલીવૂડના કલાકારો પ્રવેશ કરી રહ્યા છે તેમ જૂની ફિલ્મોમાં પણ બોલીવૂડના નામાંકિત કલાકારોએ અભિનય આપ્યો હતો. પરંતુ એક મૂંઝવણ હું આપ સૌની સાથે વહેચવા માગુ છું અથવા એમ કહું કે આપના મદદની અપેક્ષા માટે જ લખી રહ્યો છું. જૂની અમુક ફિલ્મો વિશેની માહિતી કોઈ સોશિયલ મીડિયા કે ઈન્ટરનેટ માધ્યમ દ્વારા મને ઉપલબ્ધ થતી નથી. ઉપરાંત જે મહાનુભાવોએ તે ફિલ્મો બનાવી છે તેમના વિષે મને ખ્યાલ છે. પરંતુ તેઓ તેમની ફિલ્મોની કોઈ વિગત જણાવવા સંમત નથી. જેથી આપ સૌને મારી નમ્ર અપીલ છે કે એના પાસેથી તેમની ફિલ્મોની માહિતી મેળવવા મને મદદ કરશો. આભાર

ક્રમશઃ

          સીને રિપોર્ટર ગજ્જર નીલેશ

Read More

Gujarati filmo ni gaikal part 1

http://www.gujaratifilm.co.in/

ગુજરાતી ફિલ્મોની ગઈકાલ (ભાગ – ૧)

ભારતમાં સિનેમાની શરૂઆત થઇ ત્યારપછીના થોડા જ વર્ષોમાં ગુજરાતી ફિલ્મનિર્માણનું કાર્ય શરુ થયું. શરૂઆતમાં કલાકારોએ મોટાભાગે રંગભૂમિના કલાકારો હતા. ગુજરાતની પ્રજા વેપારી માનસ ધરાવતી હોઈ વચ્ચે ધીરે ધીરે સિનેમા કલાનો પણ વિકાસ થયો હતો. લકમાધ્યમ બનેલા સિનેમાની નીતિ, મુલ્યો, માનસિકતા, વિચારો બદલાતા ગયા અને તેમાંથી જ ગુજરાતી ફિલ્મોની સફળતા, નિષ્ફળતા અને અવદશાના પરિબળો મળી આવ્યા. ગુજરાતની સંસ્કૃતિ, કલા, સાહિત્ય અને સંગીતની સ્પષ્ટપણે અસર ગુજરાતી ફિલ્મોમાં દેખાય છે. અખંડ ગુજરાતની પરિસ્થિતિ જોવી હોય તો જૂની ગુજરાતી ફિલ્મો જોવી, જેમાં જે તે સમયની માનસિકતા, રીતી રીવાજો અને મુલ્યોની ઝાંખી જોવા મળે છે. આમ સિનેમા જે તે સમયનું પ્રતિબિંબ પાડે છે. ભૂતકાળમાં સિનેમામાં ગુજરાતીઓએ જે ફાળો આપ્યો તે નોંધનીય છે. ઘણા લોકોની મહેનત અને લગન ૯ મી એપ્રિલ ૧૯૩૨ ના રોજ સફળ થઇ. આ દિવસે નાનુભાઈ વકીલે પ્રથમ સળંગ પૂરા કદની ગુજરાતી ફિલ્મ ‘નરસિંહ મહેતા’ રજૂ કરીને ઈતિહાસ સર્જ્યો. ત્યારબાદ ગુણસુંદરી, પૃથ્વી વલ્લભ, સુરતનો શાહુકાર, પાવાગઢનું પતન વગેરે જેવી ઘણી ફિલ્મો આવી. જેમાં ગુજરાતી સમાજ અને સંસ્કૃતિનું દર્શન થયું.

શરૂઆતનો દોર કંઇક એવો હતો કે ફિલ્મનિર્માણના દરેક પાસામાં નવું નવું જોવા મળતું. એટલા માટે નહિ કે નવી શોધ થઇ હતી. પરંતુ ફિલ્મનિર્માણ સાથે જોડાયેલા લોકો ધીરે ધીરે શોધતા હતા. ફિલ્મ જગતના પિતામહ દાદાસાહેબ ફાળકેએ જે જહેમત ઉઠાવી હતી. તેના કારની કામ ઘણું સરળ બની ગયું હતું. પરંતુ, શરૂઆત તો હંમેશા કઠીન જ હોય છે. આમ ગુજરાતી ફિલ્મનિર્માણ સાથે જોડાયેલા લોકો કંઇકને કંઇક નવીનતા સાથે ફિલ્મોની રજૂઆત કરતા હતા. ૧૯૪૬ પછીની આવેલી ફિલ્મોમાં કુંવરબાઈનું મામેરૂ, ભાભીના હેત, ભાઈ બહેન, મીરાબાઈ, જેસલ તોરલ, કરિયાવર વગેરે જેવી ફિલ્મોએ ખૂબ જ સફળતા મેળવી. 

૧૯૧૭ થી ૧૯૨૫ ના ભારતીય ચલચિત્ર ઉદ્યોગના દાદાસાહેબ ફાળકે સહીત કુલ ૭ ભારતીય ફિલ્મ કંપનીમાંની ૫ ગુજરાતી હતી. ત્યારબાદ ૧૯૩૧ સુધીમાં તો ગુજરાતી ફિલ્મનિર્માણ સંસ્થાની સંખ્યા ૨૧ થવા જાય છે. જેના દ્વારા ૧૯૨૫ થી ૧૯૩૨ ના ટૂંકાગાળામાં ૮૭ મૂક ફિલ્મોનું નિર્માણ થયું હતું. આમ ૧૯૧૭ થી ૧૯૩૧ સુધી મૂક ચલચિત્રોનો યુગ રહ્યો. આ સમય દરમિયાન ગુજરાતી મૂક ફિલ્મો નવા નવા વિષયો સાથે રજૂઆત પામી. આ યાદીમાં કટોરો ભર ખૂન (પ્રથમ ગુજરાતી સામાજિક ફિલ્મ), ભક્ત વિદુર (પ્રથમ ગુજરાતી રાજકીય ફિલ્મ), કાળો નાગ (પ્રથમ ગુજરાતી રહસ્ય ફિલ્મ), કન્યા વિક્રય (પ્રથમ ગુજરાતી કુરિવાજ પરની ફિલ્મ), અછૂત (પ્રથમ ગુજરાતી અસ્પૃશ્યતા નિવારણ પરની ફિલ્મ) નો સમાવેશ થાય છે. ગુજરાતી ફિલ્મોની ગઈકાલમાં દીના ગાંધી, મનહર દેસાઈ, કમલેશ ઠાકર જેવા કલાકારો તથા અવિનાશ વ્યાસ, અજીત મર્ચન્ટ, છગનલાલ ઠાકર જેવા ગાયક અને સંગીતકારોનો મોટો ફાળો છે. ગુજરાતી ફિલ્મોની ગઈકાલમાં ફિલ્મનિર્માણના નવતર પ્રયોગો સાથે ગુજરાતી ફિલ્મ ઉદ્યોગ આગળ આવ્યો.

ફિલ્મ ‘લીલુડી ધરતી’ ના નિર્માતા સુરેશ અમીન અને વલ્લભ ચોકસી દ્વારા દિગ્દર્શિત આ ફિલ્મમાં ડેઇઝી ઈરાની, મહેશ દેસાઈ, કલા શાહનો અભિનય છે. કથાનકની દ્રષ્ટીએ ચુનીલાલ મડિયા અને પટકથામાં મનુ દેસાઈ દ્વારા સરસ રજૂઆત કરવામાં આવી છે. ફિલ્મની વાર્તા વાંઝીયામેણું ટાળવા ગામના મોભીના પત્ની ‘બા સાહેબ’ બીજાના પુત્રને કપટથી પોતાનો દીકરો બનાવે છે. યુવાન થતા એ સપૂત, કપૂત બની અને નાયિકા સંતુ સાથે અભદ્ર વ્યવહાર કરે છે. જયારે સામે નાયિકા પણ ઉણી ઉતરે તેમ નથી અને તેનો જડબાતોડ જવાબ આપે છે. ફિલ્મના હીરો ગોબરનું સગપણ પહેલેથી જ સંતુ સાથે થઇ ગયું હોય છે. જૂની પ્રથા પ્રમાણે સમય આવતા સંતુ પરણીને ગોબરની અર્ધાંગીની બને છે. પતિ પત્નીનો શુદ્ધ પ્રેમ ઘણા દ્રશ્યોમાં જોવા મળે છે. છતાં ખરાબ સંવાદ કે દ્રશ્ય નથી ઉપસતું. સંતુ અને ગોબરના આ ખોબા જેવડા ગામમાં ઊંચનીચના ભેદભાવ જોવા મળે છે. જુના કુરિવાજો, ભુવા ભરડી, શૌર્યનું પ્રતિક એવા ગાડાની દોડ અને શાહુકારોની મોટરગાડી, સાઇકલ અને હોકી સ્ટીક આ ફિલ્મમાં જોવા મળે છે. સંતુના છણકા અને તેના રૂપ પાછળ ગાંડો સાદુર તેને બદનામ કરવાના બધા કાવતરા કરે છે. કપટથી ગોબરનું મૃત્યુ થતા સંતુની હાલત કફોડી થાય છે. તેના પેટમાં ગોબરની નિશાની હોય તેને પણ બીજાનું પાપ ગણવામાં આવે છે. ઘણી આંટી ઘૂંટીવાળી આ ફિલ્મમાં વાર્તા એક જગ્યાએ કેન્દ્રિત ન રહેતા થોડી થોડી વારે ફરતી રહે છે.

અભિનયમાં સંતુનું પાત્ર ખૂબ જ મજબુત છે. એક દ્રશ્યમાં જયારે સંતુ સાદુરને હોકી મારીને હોકી પોતાની સાથે લઇ આવે છે અને અરવિંદ ત્રિવેદી અભિનીત પાત્ર તે હોકી પરત કરવા દબાણ કરે છે. ત્યારે સંતુના મોઢે બોલાયેલો સંવાદ ‘બેડું તો બૈરાના હાથે શોભે અને લાકડી ભાયડાના હાથમાં’ તેઓ બોડી લેન્ગવેજમાં એક પ્રતીકારકતા પ્રગટે છે અને અવાજમાં હિંમત દર્શાવે છે. ફિલ્મમાં કરુણતા ત્યારે સર્જાય છે જયારે સંતુ, ગોબરના બાળકની માં બનવાની હોય છે. જયારે આ વાતની કોઈને જાણ હોતી નથી. પરંતુ ગોબરનું મૃત્યુ થતા સંતુના બધા અરમાન અધૂરા રહી જાય છે. ફિલ્મમાં અરવિંદ ત્રિવેદીનું પાત્ર નાટકીય રીતે પહેલા ગોબરને મરતો બચાવતું બતાવવામાં આવે છે અને બાદમાં તેના કારણે જ ગોબરનું મૃત્યુ થાય છે. અરવિંદ ત્રિવેદીનો અભિનય ખૂબ સરસ છે. તે ખરાબ સંગતથી દૂર થઇ અને ગોબરને બચાવે છે. ફરી સ્ત્રીને પામવાની અદમ્ય ઈચ્છાને પડદા પર સરસ રીતે રજૂ કરી છે. તે ગોબરના મૃત્યુનું કારણ બને છે. સાદુરના પાત્રમાં ઉપેન્દ્ર ત્રિવેદીની ‘બાપુ’ વાળી છટા જોવા મળે છે અને એક ખલનાયકના પાત્ર રૂપે પડદા પર દાદાગીરી કરતા જોવા મળે છે. ફિલ્મના પાત્રોમાં દરેક અભિનેતા અને અભિનેત્રી ન્યાય આપે છે. જયારે આ વાર્તાના તાણાવાણામાં પરોવાયેલી પરિસ્થિતિ ક્યારેક ખુશ તો ક્યારેક નિરાશ કરે છે. ‘હે ઢોલ ઢમક્યા.....’ અને ‘ચલ મન દૂર દૂર તીરથધામ.....’ ગીતો ખૂબ સરસ રીતે ગવાયા છે. ગીતોમાં અવિનાશ વ્યાસ અને સંગીતમાં પુરુષોત્તમ ઉપાધ્યાય તેમજ ગૌરાંગ વ્યાસનું યોગદાન નોંધનીય છે. ભારતીય સંસ્કૃતિ અને લોકસંગીતનો સમન્વય સાધવામાં તેઓ સફળ રહ્યા છે. સંવાદમાં જીતુભાઈ મહેતાએ તળપદા શબ્દોનો ભરપુર ઉપયોગ કર્યો છે. પ્રસગોપાત બોલાયેલા સંવાદ થકી પ્રેમ, ક્રોધ અને રમૂજ પડદા ઉપર સ્પષ્ટપણે દેખાય આવે છે. હાલ્યું સે (ચાલ્યું છે), પવિતર સુ (પવિત્ર છું), ગોઠતું નથી (ગમતું નથી) અને કહેવતોમાં ‘પારકો ઉંબરો લીપવાનો’ (જયારે સાસરે જવાનું થાય તે સંદર્ભમાં), તેમજ કેટલીક ગાળો પણ ફિલ્મમાં સાંભળવા મળે છે.
ક્રમશઃ

સીને રિપોર્ટર ગજ્જર નીલેશ

Read More

Dhunki

http://www.gujaratifilm.co.in/

Dhunki

Read More

47 dhansukh bhawan

http://www.gujaratifilm.co.in/

47 dhansukh bhawan

Read More

Chasani

http://www.gujaratifilm.co.in/

Chasani

Read More